Vormt empathie de brug tussen rijk en arm?
Verlopen
Empathie ligt ten grondslag aan zo ongeveer alles wat een maatschappij doet functioneren: vertrouwen, altruïsme, samenwerking, liefde, liefdadigheid. En toch slaagt onze samenleving erin de empathie steeds verder in te dammen. Psychiater en neurowetenschapper Bruce Perry komt daar tegen in opstand.
Een pleidooi voor meer empathie. De gedachte dat iedereen volledig verantwoordelijk is voor zijn eigen succes, zorgt er volgens Perry ook voor dat veel westerse landen de steeds grotere verschillen tussen arm en rijk blijven rechtvaardigen. En dat verschil draagt op zijn beurt óók weer bij aan minder empathisch handelen. Mensen zijn van nature makkelijker te bewegen om zich behulpzaam op te stellen als zij zich kunnen identificeren met een ander. Bij een grote kloof tussen arm en rijk bereik je eerder het tegenovergestelde: mensen gaan zich van elkaar afkeren. Primatoloog Frans de Waal schrijft in zijn boek Een tijd voor empathie (2009) dat zowel bij apen als mensen 'het vermogen om de emoties van anderen te kunnen meevoelen en de situatie van een ander te begrijpen' ervoor heeft gezorgd dat wij als soort hebben kunnen overleven.
Maar in veel westerse samenlevingen wordt vooral de competitieve kant van de mens benadrukt. Daarvoor heeft de Waal een historische verklaring: lange tijd was het alleen de adel die het grote geld bezat. Zij hoefden hiervoor geen verantwoording af te leggen aan de lagere klassen; zij hadden immers blauw bloed. Maar toen na de Industriële Revolutie ook niet-adellijke mensen toegang kregen tot het grote geld moest dit opeens wel worden gerechtvaardigd. Competitie werd vanaf dat moment als iets natuurlijks beschouwd.
‘De krachtigste steun voor het algemeen belang komt van het verlichte eigenbelang: het besef dat we beter af zijn als we samenwerken'
Nu is die competitie volgens de Waal zeker van belang voor de overleving, maar hij stelt dat we ervoor moeten waken die empathische kant van de mens niet te verwaarlozen. Competitie kan op korte termijn weliswaar voordelen opleveren - het stimuleert het nemen van initiatief, creativiteit en hard werken - maar het zorgt op de lange termijn ook voor ontwrichting van de samenleving omdat er een grote groep ongelukkige en ontevreden burgers ontstaat die steeds minder bereid zal zijn om samen te werken.