Waarom zijn zoveel hoogopgeleide, vrouwen en mannen bang dat ze door de mand zullen vallen of ontmaskerd te worden als nietsnutten?

We denken vaak: " Wanneer krijgen anderen door dat ik eigenlijk niets kan, dat ik helemaal niet weet waar ik mee bezig ben?"

Het gevoel een bedrieger te zijn wordt door psychologen het 'imposter phenomenon' genoemd, het bedriegersfenomeen.

Eind jaren zeventig werd dit fenomeen beschreven door de psychologen Clance en Ines die met hoogopgeleide vrouwen werkten en ontdekten dat deze vrouwen niet in staat waren van hun prestaties of succes te genieten. Zij vonden zichzelf niet capabel en waren van mening dat zij ten onrechte waren toegelaten op de universiteit.

Per ongeluk gepromoveerd

Het bedriegersfenomeen is geen officieel erkende psychologische stoornis, maar kreeg de afgelopen jaren wel veel aandacht van psychologische onderzoekers. Het houdt in dat je behaalde successen aan van alles toeschrijft, behalve aan je eigen kunnen.

Omdat je niet werkelijk gelooft dat je slim en getalenteerd bent, ben je bang voor ontmaskering. Als iets goed gaat, had je gewoon geluk of was de taak bijzonder makkelijk. Promoties, onderscheidingen of prestaties, het zijn allemaal slechts vergissingen.

Bang voor evaluaties

Als je hoog scoort op vragen als 'Ik vergelijk mezelf vaak met anderen en denk dat zij intelligenter zijn dan ik', 'ik doe een taak zelden zo goed als ik zou willen' of 'ik vermijd evaluaties en vrees voor evaluaties van anderen', is de kans groot dat je last hebt van het bedriegersfenomeen.

De gevoelens van angst en zelftwijfel gaan vaak samen met een negatief zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen en depressieve gevoelens. Het gevoel steeds ontmaskerd te kunnen worden zorgt ervoor dat je nog harder je best gaat doen of de neiging krijgt belangrijke taken uit te stellen.

Mannen ook

Ook mannen hebben hier overigens last van. Deskundigen ontdekten dat het gezin waarin iemand opgroeit een belangrijke voedingsbodem is. Zo gaat het meestal om mensen die vanuit een eenvoudige achtergrond opklimmen of zijn opgegroeid in een gezin waar de kinderen vooral op hun prestaties werden aangesproken.

De bedrieger bedriegt

Er is ook kritiek op de 'bedriegers'. In Psychologie Magazine wordt de Amerikaanse psycholoog Mark Leary aangehaald die aantoonde dat 'bedriegers' stiekem wel overtuigd zijn van hun kunnen. Hij vroeg hen om een score op een test in te schatten. De bedriegers schatten hun score hoger in als werd gezegd dat hun prestaties niet openbaar werden gemaakt. Als zij dachten dat anderen er wel kennis van namen, waren zij ineens bescheidener.

Daarmee is het bedriegerfenomeen wellicht een sociale strategie: door te zeggen dat je niet slim bent, vis je naar complimenten van anderen en dek je je tevens in voor het geval er iets misgaat. Iedereen kent ze wel, die irritante collega's of studenten die steeds roepen: 'oh, ik heb geen idee of die presentatie of dat tentamen goed ging' en elke keer de beste resultaten behalen.

Sabotage

Een goede coach zei jaren geleden tegen mij dat wij eens op moesten houden te denken dat anderen met ons of onze prestaties bezig zijn. Dat zij als het ware wachten om je een keer onderuit te zien gaan. Dit zegt meer over onszelf dan over de baas of collega's. Die zijn helemaal niet bezig met ons maar OOK met zichzelf.

Met valse bescheidenheid doe je jezelf en anderen bovendien geen plezier. Met coaching of een therapie kun je onterechte twijfel tegengaan. En leidinggevenden kunnen beter in de gaten hebben of een medewerker zichzelf in de weg zit. Want bedrieger of niet, iemand die zijn loopbaan saboteert doet niet alleen zichzelf tekort, maar het hele bedrijf.